Định lượng Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (tPSA) 

Sự phát hiện PSA đã mang lại một cuộc cách mạng trong chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt. Nồng độ PSA được xem như là một biến độc lập và là một yếu tố dự báo ung thư tuyến tiền liệt chính xác hơn so thăm khám trực tràng và siêu âm qua đường trực tràng. Tuy nhiên, nồng độ PSA có thể tăng trong trường hợp tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt, viêm tuyến tiền liệt và một số bệnh lý không ác tính khác. 

Hiện nay nồng độ PSA để chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt vẫn đang còn được bàn cãi. Tuy nhiên người ta thấy rằng nồng độ PSA càng cao, thì khả năng tồn tại ung thư tuyến tiền liệt càng lớn. 

Một số nghiên cứu ở Việt nam cũng cho rằng ngưỡng bình thường PSA của nam giới là ≤ 4 ng/ml. 

Tỉ lệ PSA tự do/toàn phần (f/t-PSA) 

Tỉ lệ PSA tự do/toàn phần là thông số được sử dụng rộng rãi trong lâm sàng để phân biệt giữa tăng sinh lành tính và ung thư tuyến tiền liệt. Tỉ lệ này được sử dụng trong trường hợp nồng độ PSA từ 4 đến 10 ng/mL và thăm khám trực tràng không có dấu hiệu nghi ngờ ung thư tuyến tiền liệt. Trong một nghiên cứu hồi cứu đa trung tâm, người ta đã phát hiện ung thư tuyến tiền liệt qua sinh thiết ở 56% nam giới với f/t PSA < 0,10, nhưng chỉ có 8 % nam giới với f/t PSA > 0,25. Do sự khác biệt về tỉ lệ phát hiện ung thư liên quan đến tỉ lệ f/t- PSA, cho nên sự chọn lựa giá trị để ứng dụng lâm sàng cũng khác nhau ở một số tác giả, và thay đổi từ 0,15 đến 0,25.

 Mật độ PSA (PSA density)

Mật độ kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt là tỉ số PSA huyết thanh chia cho khối lượng tuyến tiền liệt được xác định bằng siêu âm tuyến tiền liệt qua trực tràng. Mật độ PSA càng cao thì khả năng ung thư tuyến tiền liệt càng có ý nghĩa về mặt lâm sàng. Trị số bình thường là 0,15ng/ml/gram bướu. 

Tốc độ PSA và thời gian tăng gấp đôi 

Có hai phương pháp đo động học PSA:

+ Vận tốc PSA (PSAV): tăng PSA hàng năm tuyệt đối (ng/mL/năm);

+ Thời gian nhân đôi PSA (PSA-DT): đo lường sự gia tăng theo cấp số nhân PSA huyết thanh theo thời gian.

PSAV và PSA-DT có thể có vai trò tiên lượng trong điều trị ung thư tuyến tiền liệt, nhưng trong chẩn đoán lại hạn chế do nhiều yếu tố nhiễu (tổng khối lượng tiền liệt tuyến và tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt), các khoảng thời gian khác nhau giữa các lần xác định PSA, và tăng tốc/giảm tốc PSAV và PSA-DT theo thời gian. Những thông số này không cung cấp thông tin bổ sung thêm so với PSA đơn thuần.

Tóm lại, chỉ số PSA (đặc biệt là định lượng tPSA) là chỉ số quan trọng nhằm tầm soát các bệnh lý liên quan tuyến tiền liệt ở nam giới. Từ chỉ số này kết hợp với những triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng khác, Bác sĩ chuyên khoa Tiết niệu – Nam khoa có thể đánh giá chính xác, tư vấn và điều trị hợp lý bệnh lý tuyến tiền liệt. 

TS.BS.CKII. TRÀ ANH DUY

Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men’s Health

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:

• Các Phương Pháp Điều Trị Tăng Sinh Lành Tính Tuyến Tiền Liệt Như Thế Nào?
• Đánh Giá Triệu Chứng Tăng Sinh Lành Tính Tuyến Tiền Liệt Như Thế Nào?